Zrzeknięcie się spadku po matce przez dzieci na rzecz ojca, jak uporządkować sprawy spadkowe?

Ustalenie kręgu spadkobierców

Wskazać należy, że czynność, która musi być podjęta przez Pana w pierwszej kolejności, to ustalenie kręgu spadkobierców po zmarłej żonie. Z opisu sprawy wynika, że małżonka nie pozostawiła testamentu. W takiej sytuacji dojdzie do dziedziczenia ustawowego. Zgodnie z art. 931 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (w skrócie K.c.) „W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku”.

Ustalenie kręgu spadkobierców może nastąpić:

1) Podczas postępowania sądowego, które zostanie zainicjowane wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku. Koszt założenia sprawy w sądzie to 100,00 zł plus 5,00 zł za rejestr spadkowy. Następnie trzeba będzie dokonać opłaty w kwocie 100,00 zł za oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Minusem zdecydowania się na ten tryb postępowania jest czas oczekiwania na rozpoznanie sprawy – wszystko będzie zależało od obłożenia sądu;

2) U notariusza – w takiej sytuacji sporządzany jest akt poświadczenia dziedziczenia. Warunkiem jego sporządzenia jest to, aby w kancelarii notarialnej stawili się wszyscy spadkobiercy, tj. w Pana przypadku Pan oraz dzieci. Zaletą takiej czynności jest szybkość jej dokonania, tj. w dniu stawienia się do kancelarii. Jeżeli chodzi o kwestie wynagrodzenia notariusza, to jest to kwestia taksy notarialnej. Jej maksymalna wysokość została określona w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej (Dz. U. z 2020 r., poz. 1473). Zgodnie z art. 10a § 1 przedmiotowego rozporządzenia „za sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia ustawowego lub testamentowego, uzupełniającego aktu poświadczenia dziedziczenia w zakresie spadkobierców dziedziczących gospodarstwo rolne maksymalna stawka wynosi 50 zł”. Natomiast zgodnie z § 2 „za sporządzenie protokołu dziedziczenia maksymalna stawka wynosi 100 zł”.

Sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia u notariusza

Kolejnym pozytywnym aspektem sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia u notariusza jest to, że zaraz po sporządzeniu tego aktu, w przypadku dysponowania wymaganymi przez notariusza dokumentami dotyczącymi masy spadkowej po zmarłej, możliwe jest dokonanie podziału majątku wspólnego i przeprowadzenie działu spadku. Natomiast wysokość taksy notarialnej w tym zakresie będzie zależała już od wartości spadku. Zgodnie bowiem z § 2 ust. 3 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej (Dz. U. z 2020 r., poz. 1473) „podstawą określenia maksymalnej stawki jest przy działach ogólna wartość majątku podlegającego działowi”. Nadto § 3 rozporządzenia stanowi, że „Maksymalna stawka wynosi od wartości:

1) do 3000 zł – 100 zł;

2) powyżej 3000 zł do 10.000 zł – 100 zł + 3% od nadwyżki powyżej 3000 zł;

3) powyżej 10.000 zł do 30.000 zł – 310 zł + 2% od nadwyżki powyżej 10.000 zł;

4) powyżej 30.000 zł do 60.000 zł – 710 zł + 1% od nadwyżki powyżej 30.000 zł;

5) powyżej 60.000 zł do 1.000.000 zł – 1010 zł + 0,4% od nadwyżki powyżej 60.000 zł;

6) powyżej 1.000.000 zł do 2.000.000 zł – 4770 zł + 0,2% od nadwyżki powyżej 1.000.000 zł;

7) powyżej 2.000.000 zł – 6770 zł + 0,25% od nadwyżki powyżej 2.000.000 zł, nie więcej jednak niż 10.000 zł, a w przypadku czynności dokonywanych pomiędzy osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn nie więcej niż 7500 zł”.

Postępowanie o dział spadku

Zamiast u notariusza można przeprowadzić postępowanie o dział spadku również przed sądem. Postępowanie o dział spadku zostało uregulowane od art. 680 do art. 689 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego, zwanej dalej w skrócie K.p.c.

Zgodnie z art. 1035 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny „jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, do wspólności majątku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych z zachowaniem przepisów niniejszego tytułu”, tj. przepisów dotyczących wspólności majątku spadkowego i działu spadku.

Zgodnie z art. 195 K.c. „własność tej samej rzeczy może przysługiwać niepodzielnie kilku osobom (współwłasność)”. Natomiast zgodnie z art. 196 § 1 K.c. „współwłasność jest albo współwłasnością w częściach ułamkowych, albo współwłasnością łączną”. Domniemywa się, że udziały współwłaścicieli są równe. Natomiast do rozporządzenia rzeczą wspólną oraz do innych czynności, które przekraczają zakres zwykłego zarządu (np. sprzedaż nieruchomości), potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli. W braku takiej zgody współwłaściciele, których udziały wynoszą co najmniej połowę, mogą żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzeknie, mając na względzie cel zamierzonej czynności oraz interesy wszystkich współwłaścicieli (art. 199 K.c.).

Ważny w kontekście Pana przykładu jest art. 1036 K.c., zgodnie z którym „Spadkobierca może za zgodą pozostałych spadkobierców rozporządzić udziałem w przedmiocie należącym do spadku. W braku zgody któregokolwiek z pozostałych spadkobierców rozporządzenie jest bezskuteczne o tyle, o ile naruszałoby uprawnienia przysługujące temu spadkobiercy na podstawie przepisów o dziale spadku”.

W postępowaniu działowym określa się, co wchodzi w skład spadku, wyszczególnia się przedmioty tego spadku, określa się ich wartości oraz można znieść współwłasność tych rzeczy/nieruchomości poprzez sprzedaż i podział sumy uzyskanej ze sprzedaży zgodnie z udziałami lub też przyznanie danej rzeczy/nieruchomości jednemu ze spadkobierców na wyłączną własność z obowiązkiem spłaty pozostałych spadkobierców. Przeprowadzenie działu spadku umożliwi Państwu rozporządzanie przedmiotami należącymi do spadku.

Jeżeli chodzi o dział spadku, to może on nastąpić albo na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami, albo na mocy orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców (art. 1037 § 1). Nadto, jeżeli do spadku należy nieruchomość, to umowa o dział powinna być zawarta w formie aktu notarialnego lub też dział powinien być przeprowadzony przed sądem powszechnym.

Dział majątku wspólnego

Jeżeli przedmiotem majątku spadkowego jest majątek wspólny (wspólność majątkowa małżeńska), to aby przeprowadzić dział spadku, należy również dokonać podziału majątku wspólnego. W tym celu we wniosku o przeprowadzenie działu spadku należy wskazać:

1) informacje, że posiadaliście Państwo wspólny majątek (łączyła Państwa wspólność majątkowa małżeńska);

2) informacje, czy udziały Państwa w majątku wspólnym są równe, czy też nierówne, a jeśli nierówne, to dlaczego i w jakim stosunku;

3) wymienić poszczególne przedmioty, które stanowiły majątek spadkowy po zmarłej żonie, oraz określić ich wartość (art. 680 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego);

4) żądanie przeprowadzenia podziału majątku wspólnego;

5) żądanie przeprowadzenia działu spadku oraz wskazać, w jaki sposób ten dział ma wyglądać.

W związku z tym, że w skład spadku wchodzi nieruchomość, to wraz z wnioskiem należy przedstawić dowody stwierdzające, że nieruchomość stanowiła własność spadkodawcy (art. 680 § 2 K.p.c.). Takimi dowodami mogą być akt notarialny nabycia nieruchomości czy też odpis z księgi wieczystej nieruchomości.

Koszty postępowania sądowego

Z uwagi na koszty, jakie wiążą się ze złożeniem sprawy do sądu, warto porozumieć się co do przeprowadzonego działu spadku, co będzie miało wpływ na wysokość opłat stałych, których wniesienie warunkuje rozpoznanie sprawy przez sąd. Koszty postępowania będą przedstawiały się następująco:

1) 1000,00 zł od wniosku o podział majątku wspólnego po ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej, a w przypadku gdy wniosek zawiera zgodny projekt podziału majątku, to wówczas pobiera się opłatę stałą w kwocie 300,00 zł (art. 38 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych Dz. U. z 2022 r., poz. 1125);

2) 500,00 zł od wniosku o dział spadku, a jeżeli zawiera zgodny projekt tego działu, to wówczas pobiera się opłatę w wysokości 300,00 zł (art. 51 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych Dz. U. z 2022 r., poz. 1125); natomiast w sytuacji, gdy wniosek o dział spadku połączony jest ze zniesieniem współwłasności, to opłata wynosi 1000,00 zł, a w przypadku zgodnego projektu takiego działu 600,00 zł (art. 51 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych Dz. U. z 2022 r., poz. 1125).

Otrzymanie spadku po żonie

Zasadne byłoby w Pana przypadku przeprowadzenie całkowitego działu spadku po żonie. Z informacji, które Pan przekazał, wynika, że dzieci chcą przekazać na Pana rzecz majątek, który dziedziczą po mamie, bez tzw. spłat i dopłat. Taka sytuacja jest dla Pana najkorzystniejsza, gdyż w ten sposób będzie mógł Pan rozporządzić majątkiem wspólnym. W przypadku gdy porozumiecie się Państwo w ten sposób, to taki projekt podziału majątku i działu spadku może zrobić zarówno notariusz, jak i sprawa może być rozstrzygnięta przez sąd w drodze ugody sądowej (porozumienie załączone do wniosku stanowi ugodę, którą następnie zatwierdza sąd). U notariusza można to zrobić w ciągu 1 dnia, ale koszty są wyższe. Natomiast przed sądem koszty są niższe, ale jest dłuższy czas oczekiwania na załatwienie całej sprawy.

Zatem w pierwszej kolejności uprzejmie proszę udać się do notariusza celem sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia, a następnie zdecydować, biorąc pod uwagę koszty postępowania, czy dział spadku dokonać przed notariuszem, czy też przed sądem.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.