• Data: 2024-04-22 • Autor: Iryna Kowalczuk
Rodzice byli rozwiedzeni. Pół domu otrzymałam w darowiźnie od mamy. Tata ożenił się po raz drugi, zamieszkał w Niemczech. Niedawno zmarł, zostawiając testament, w którym wszystko, co posiadał, zapisał mojej siostrze, czyli swoją połowę domu oraz meble, samochód. Jest już postanowienie sądowe o nabyciu spadku przez siostrę. Nie mamy więcej rodzeństwa. Komu i w jakiej wysokości należy się zachowek: pierwszej żonie, drugiej żonie? Czy należy się również mnie?
Uprawnienie do zachowku wynika z art. 991 Kodeksu cywilnego (K.c.), zgodnie z którym:
„§ 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).
§ 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia”.
Z cytowanego powyżej przepisu wynikają następujące zasady:
Uprawnienie do zachowku opiera się na istnieniu bliskiej więzi rodzinnej między spadkodawcą a uprawnionym. Ustawa zakreśla więc krąg uprawnionych podmiotów stosunkowo wąsko. Zgodnie z powyższym przepisem są to jedynie zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki itd.), małżonek oraz rodzice spadkodawcy.
Jako zasadę ustawa przyjmuje, że wysokość zachowku należnego uprawnionemu odpowiada połowie wartości udziału, który przypadałby mu przy dziedziczeniu ustawowym. Odstępstwo od tej zasady zostało przewidziane jedynie w przypadku małoletnich zstępnych oraz dla osób trwale niezdolnych do pracy. Te kategorie uprawnionych są traktowane w sposób uprzywilejowany – ich zachowek wynosi 2/3 wartości udziału spadkowego, który otrzymaliby przy dziedziczeniu ustawowym.
Jeśli spadkobierców ustawowych po śmierci zmarłego było troje (Pani, siostra, druga żona ojca), to udział każdej z Pań w spadku to 1/3. Należny zachowek to:
Jak obliczamy zachowek?
Sumujemy wszystkie aktywa spadku, w tym i wartość poczynionych darowizn, a następnie odejmujemy pasywa spadku, czyli długi. Otrzymujemy tzw. substrat zachowku. Od tej kwoty liczymy zachowek, tzn. 1/6 lub 2/9.
Roszczenie z tytułu zachowku przedawnia się w terminie 5 lat od dnia ogłoszenia testamentu (art. 1007 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego; w skrócie „K.p.c.”) albo od dnia otwarcia spadku (którym jest dzień śmierci spadkodawcy), jeżeli zmarły testamentu nie pozostawił.
Uprawniona do zachowku po śmierci ojca będzie zatem Pani i druga żona ojca (będąca żoną w chwili jego śmierci). Pierwszej żonie nic się nie należy. To, że otrzymała Pani darowiznę od matki, nie ma żadnego znaczenia dla uprawnienia do zachowku po ojcu, tak więc może Pani bez żadnego problemu wystąpić do siostry, która otrzymała spadek po ojcu w testamencie, o zapłatę zachowku.
Przykład pierwszy
Anna, która nie została wspomniana w testamencie ojca, dowiedziała się, że cały majątek został przekazany jej przyrodniemu bratu. Mimo że była zdolna do pracy, postanowiła skorzystać ze swojego prawa do zachowku, wynoszącego 1/6 wartości spadku. Wysokość zachowku obliczono na podstawie wartości domu oraz inwestycji finansowych, które ojciec posiadał.
Przykład drugi
Bartosz, pominięty w testamencie przez ojca, który całą swoją fortunę przekazał swojej nowej żonie, postanowił domagać się zachowku. Mimo początkowych trudności w uzyskaniu informacji o stanie majątku ojca, udało mu się ustalić jego wartość i otrzymać od spadkobiercy testamentowego połowę tego, co by mu przypadało, gdyby dziedziczył ustawowo.
Przykład trzeci
Czesława, której ojciec odszedł, pozostawiając cały swój majątek swojemu drugiemu dziecku, zdecydowała się wystąpić o zachowek. Z pomocą prawnika złożyła wniosek do sądu i po długiej walce prawnej uzyskała od swojego brata odpowiednią część spadku. Udało jej się również dowiedzieć, że ojciec tuż przed śmiercią sprzedał jedną z nieruchomości, co dodatkowo zwiększyło kwotę należnego jej zachowku.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
Zapytaj prawnika
