• Data: 2024-10-28 • Autor: Iryna Kowalczuk
Moi dziadkowie przed śmiercią przekazali swój majątek jednej wnuczce. Obecnie gospodarstwem nikt się nie zajmuje i niszczeje. Czy mam prawo domagać się zachowku?
W Pana sprawie możliwe są dwa warianty:
Odnosząc się do punktu 1., niewątpliwie darowizna całej nieruchomości na rzecz wnuczki będzie uprawniała Pana do wystąpienia do niej z roszczeniem o zachowek w ciągu 5 lat od dnia śmierci spadkodawcy lub otwarcia testamentu, jeśli taki zmarły pozostawił.
Zgodnie z art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego (w skrócie K.c.) „zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek)”.
Według § 2 art. 991 K.c. „jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia”.
Bardzo istotne podczas ustalania zachowku jest określenie wartości schedy, od której będzie on wyliczony. Od tego zależy, jaki komu przysługuje zachowek, kto i ile ma komu dopłacić. Na tę wartość składa się nie tylko to, co spadkodawca pozostawił w chwili śmierci. Uwzględnia się także wartość darowizn, i to nawet poczynionych na rzecz osób obcych.
Jak stwierdził Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 07.07.1964 r. (sygn. akt I CR 691/62), wartość aktywów spadkowych równa zeru nie musi wyłączać możliwości dochodzenia zachowku przez uprawnionego. Podstawę obliczenia zachowku bowiem może wówczas stanowić wartość darowizn dokonanych przez spadkodawcę, jeżeli zachodzą podstawy doliczenia określone w art. 993–995 K.c. Zgodnie z art. 993 K.c. „przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów i poleceń, natomiast dolicza się do spadku darowizny uczynione przez spadkodawcę”.
Zawsze dolicza się do wartości spadku wszystkie darowizny uczynione na rzecz spadkobierców i osób uprawnionych do zachowku bez względu na to, kiedy ich dokonano. Aby ustalić wysokość należnego zachowku, należy ustalić wartość aktywów spadku pozostawionego przez spadkodawcę po jego śmierci – należy zsumować wartość przedmiotów spadkowych pozostawionych przez spadkodawcę oraz odjąć od tej kwoty pasywa spadku (długi spadkowe).
Do tego należy doliczyć wartość darowizn uczynionych przez spadkodawcę na rzecz osób uprawnionych do zachowku + ewentualnie darowizn na rzecz osób obcych (te darowizny będą doliczane do spadku w sytuacji, gdy od poczynienia darowizn do śmierci spadkodawcy nie minęło więcej niż 10 lat).
Zgodnie z art. 995 K.c. „wartość przedmiotu darowizny, która jest doliczana do spadku, oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku”.
Wartość spadku ustalona dla potrzeb obliczenia zachowku (wartość spadku + wartość darowizn) x (razy) udział danego spadkodawcy wynikający z dziedziczenia ustawowego x (razy) ułamek należnego zachowku (1/2 lub 2/3) - (minus) darowizny (lub wartość spadku który otrzymał uprawniony do zachowku w spadku) dla uprawnionego do zachowku = wartość zachowku.
Co się tyczy ewentualności opisanej w punkcie 2., czyli przepisania nieruchomości za pomocą umowy dożywocia, to ta umowa chroni wnuczkę przed zapłatą zachowku.
Zgodnie bowiem z art. 908 § 1 K.c., „jeżeli w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie (umowa o dożywocie), powinien on, w braku odmiennej umowy, przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym”.
Stosownie do art. 908 § 2 K.c., „jeżeli w umowie o dożywocie nabywca nieruchomości zobowiązał się obciążyć ją na rzecz zbywcy użytkowaniem, którego wykonywanie jest ograniczone do części nieruchomości, służebnością mieszkania lub inną służebnością osobistą albo spełniać powtarzające się świadczenia w pieniądzach lub w rzeczach oznaczonych co do gatunku, użytkowanie, służebność osobista oraz uprawnienie do powtarzających się świadczeń należą do treści prawa dożywocia”.
Umowa dożywocia nie jest bezpłatnym przysporzeniem (darowizną) i dlatego, jeżeli została zawarta, nie będzie mógł Pan żądać zachowku od nieruchomości, która została zbyta na rzecz wnuczki zmarłego tą umową (tak jakby to miało miejsce w przypadku zwykłej darowizny).
Aby mieć podstawę do wystąpienia z żądaniem wypłaty zachowku, musi Pan mieć pewność, za pomocą jakiej umowy majątek został wnuczce przekazany. Proszę zatem w pierwszej kolejności ustalić (np. w księdze wieczystej nieruchomości), na jakiej podstawie wnuczka otrzymała tę nieruchomość.
Proszę również dokładnie ustalić, czy zmarli dziadkowie wspólnie darowali majątek, który do nich należał, czy też każdy oddzielnie rozporządził przynależną mu częścią tego majątku.
Jeśli np. zmarli byli współwłaścicielami nieruchomości i przepisali ją na rzecz wnuczki w drodze umowy darowizny, to o zachowek będzie Pan musiał wystąpić po śmierci każdego z dziadków oddzielnie. Ma to znaczenie, ponieważ termin przedawnienia o zachowek liczy się od śmierci każdego z dziadków osobno. Akurat w Pana sytuacji roszczenie o zachowek nie zostało jeszcze przedawnione. Oprócz tego, jeśli została dokonana darowizna na rzecz wnuczki, to istotne znaczenie będzie miała data dokonania takiej darowizny. Darowizna na rzecz wnuczki będzie doliczana do spadku w sytuacji, gdy od poczynienia darowizny do śmierci spadkodawcy nie minęło więcej niż 10 lat. Jeśli np. dziadek przepisał nieruchomość na rzecz wnuczki w drodze umowy darowizny w 2000 roku, a zmarł w 2013 roku, to taka darowizna nie będzie zaliczana do spadku, a co za tym idzie, Pan nie będzie mógł skutecznie dochodzić zachowku.
Powinien Pan zatem postarać się ustalić, co wchodzi w skład spadku po dziadkach, jaki majątek każdy z nich posiadał i w jaki sposób przekazali majątek na rzecz wnuczki.
Zapis testamentowy na rzecz wnuczki: Pani Janina, mając dwóch dorosłych synów, postanowiła przepisać całe swoje gospodarstwo wnuczce, która mieszkała z nią przez wiele lat. Po jej śmierci jeden z synów, który liczył na część spadku, dowiedział się, że wszystko przypadło wnuczce. Syn, będąc spadkobiercą ustawowym, wystąpił z roszczeniem o zachowek, ponieważ przekazanie majątku było w formie darowizny.
Darowizna i roszczenia rodzeństwa: Dziadek przekazał swoje gospodarstwo wnuczce na kilka lat przed śmiercią. Reszta wnuków i dzieci nie była zadowolona z takiej decyzji, gdyż nie zostali uwzględnieni w podziale majątku. W związku z tym, część wnuków, będących spadkobiercami ustawowymi, wystąpiła z roszczeniem o zachowek w ciągu pięciu lat od śmierci dziadka.
Umowa dożywocia: Pan Marek dowiedział się, że jego dziadkowie przepisali całe gospodarstwo na wnuczkę, jednak w ramach umowy dożywocia, co zabezpieczyło ich na starość. Po śmierci dziadków Marek próbował ubiegać się o zachowek, ale dowiedział się, że przy umowie dożywocia takie roszczenia nie przysługują, ponieważ wnuczka zobowiązała się do opieki nad dziadkami aż do ich śmierci.
Jeżeli majątek dziadków został przekazany wnuczce w formie darowizny, pozostali spadkobiercy mogą ubiegać się o zachowek w ciągu pięciu lat od śmierci spadkodawcy. W przypadku umowy dożywocia zachowek nie przysługuje, ponieważ nieruchomość została przekazana w zamian za opiekę nad spadkodawcą. Kluczowe jest ustalenie, na jakiej podstawie majątek został przekazany, aby wiedzieć, czy przysługuje roszczenie o zachowek.
Oferujemy profesjonalne porady prawne online oraz kompleksowe przygotowanie pism prawnych, które pomogą Ci skutecznie zabezpieczyć Twoje interesy w sprawach spadkowych i zachowku. Skontaktuj się z nami, aby uzyskać fachową pomoc bez wychodzenia z domu. Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 07.07.1964 r. sygn. akt I CR 691/62
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
Zapytaj prawnika
