Poszukiwanie krewnych przy sprawie spadkowej mimo testamentu

Problem z ustaleniem kręgu spadkobierców ustawowych oraz określeniem ich miejsca pobytu

Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku uregulowane jest w Kodeksie postępowania cywilnego (K.p.c.), w art. 669-679. Sąd spadku bada z urzędu, kto jest spadkobiercą. W szczególności bada, czy spadkobierca pozostawił testament, oraz wzywa do złożenia testamentu osobę, co do której będzie uprawdopodobnione, że testament u niej się znajduje. Jednakże sąd sam nie ustala kręgu spadkobierców, to Pani, jako osoba składająca wniosek o stwierdzenie nabycia spadku, musi wskazać wszystkich znanych Pani spadkobierców ustawowych po zmarłej. I nie ma tutaj znaczenia, czy testament jest notarialny czy odręczny.

Z opisu wynika, że jest problem z ustaleniem kręgu spadkobierców ustawowych oraz określeniem ich miejsca pobytu.

W praktyce często zdarzają się sytuację, gdy nie ma możliwości ustalenia adresu spadkobierców, ponieważ np. część z nich przebywa za granicą, część nie wiadomo czy żyje, itp. Na tę okoliczność przepisy postępowania cywilnego przewidują dwie sytuacje:

1. Osoby te są Pani znane z imienia i nazwiska, ale nie jest znane ich miejsce pobytu – wówczas ustanawia się kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu.

Ustanowienie kuratora spadkobiercy nieznanego z miejsca pobytu

Zgodnie z art. 143 K.p.c., „jeżeli stronie, której miejsce pobytu nie jest znane, ma być doręczony pozew lub inne pismo procesowe, wywołujące potrzebę podjęcia obrony jej praw, doręczenie może do chwili zgłoszenia się strony albo jej przedstawiciela lub pełnomocnika nastąpić tylko do rąk kuratora ustanowionego na wniosek osoby zainteresowanej przez sąd orzekający”. Kuratora można jednak ustanowić tylko wtedy, kiedy znane jest imię i nazwisko danej osoby i jest Pani pewna, iż ta osoba w ogóle żyje.

Uprawdopodobnienie, że miejsce pobytu strony jest nieznane, stanowi podstawowy warunek ustanowienia kuratora. Wynika to wyraźnie z art. 144 § 1 K.p.c. Zdanie pierwsze tego przepisu brzmi: „przewodniczący ustanowi kuratora, jeżeli wnioskodawca uprawdopodobni, że miejsce pobytu strony nie jest znane”.

Nie można uznawać za uprawdopodobnienie samego twierdzenia strony, że nie zna aktualnego miejsca zamieszkania (pobytu) strony przeciwnej. W praktyce sądowej przesłanki ustanowienia kuratora dowodzone są przy pomocy takich dokumentów jak pisemne informacje biur adresowych lub organów ewidencji ludności.

Ustalenie danych adresowych stron postępowania spadkowego

Jeżeli dysponuje Pani ostatnim adresem osoby poszukiwanej albo poszukiwanych, to może Pani złożyć wniosek o udostępnienie danych tej osoby albo osób. Wniosek należy skierować do właściwego organu gminy. Gmina jest podstawowym źródłem informacji o osobie, uprawnionym do potwierdzania miejsca zameldowania, dysponuje także wiedzą o nowym adresie osoby wymeldowanej.

Do wniosku o udostępnienie danych meldunkowych należy dołączyć kopię testamentu i akt zgonu Pani cioci, które potwierdza, że ma Pani interes prawny w ustaleniu danych adresowych konkretnej osoby.

Można też zwrócić się z wnioskiem do Departamentu Centralnych Ewidencji Państwowych MSWiA (ul. Pawińskiego 17/21, 02-106 Warszawa) o udostępnienie informacji meldunkowych dotyczących osób poszukiwanych.

Jeżeli na podstawie danych z gminy czy MSWiA nie uda się Pani ustalić miejsca pobytu poszukiwanych osób, to sąd najprawdopodobniej ustanowi kuratora dla spadkobierców ustawowych. Przed ustanowieniem kuratora sąd wezwie zapewne Panią do wskazania kandydata na takiego kuratora. Najlepiej będzie wskazać kogoś z rodziny.

2. Jeżeli w ogóle nie wiadomo, kto jest spadkobiercą, nie tylko gdzie mieszka, ale nie zna Pani też imienia, nazwiska tej osoby, nie wie Pani, czy osoba ta w ogóle żyje, czy też nie, to w takim wypadku właściwą instytucją jest ustalenie kręgu spadkobierców przez tzw. poszukiwanie spadkobierców przez ogłoszenie.

Wezwanie spadkobierców przez ogłoszenie

Zgodnie z art. 672 K.p.c., „jeśli zapewnienie spadkowe nie było złożone albo jeżeli zapewnienie lub inne dowody nie będą uznane przez sąd za wystarczające, postanowienie w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku może zapaść dopiero po wezwaniu spadkobierców przez ogłoszenie”.

Zgodnie z art. 673 „ogłoszenie powinno zawierać:

1. imię, nazwisko, zawód oraz ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy;
2. datę śmierci spadkodawcy;
3. wskazanie majątku pozostałego po spadkodawcy;
4. wezwanie, aby spadkobiercy w ciągu 6 miesięcy od dnia wskazanego w ogłoszeniu zgłosili i udowodnili nabycie spadku, gdyż w przeciwnym razie mogą być pominięcie w postanowieniu o stwierdzenie nabycia spadku”.

Ogłoszenie powinno być umieszczone w piśmie poczytnym na całym obszarze państwa i podane publicznie do wiadomości w miejscu ostatniego zamieszkania spadkodawcy na tym obszarze, w sposób w miejscu tym przyjęty. W praktyce ogłoszenie umieszcza się np. w „Rzeczpospolitej” oraz w „Monitorze Sądowym i Gospodarczym”.

Koszt ogłoszenia ponosi ten, kto o takie ogłoszenie wniósł, czyli w tym wypadku Pani. Ogłoszenie jest dość drogie – należy się liczyć z kosztem około 1000 zł albo i większym.

Zwolnienie z kosztów sądowych postępowania o stwierdzenie nabycia spadku

Może Pani ubiegać się o zwolnienie od kosztów sądowych, jeśli nie jest Pani w stanie ich ponieść bez uszczerbku w utrzymaniu koniecznym dla siebie i rodziny – w tym celu wypełnia się stosowne oświadczenie o sytuacji osobistej, rodzinnej, majątkowej i dochodach (jest dostępne w każdym sądzie, a także w Internecie; wystarczy wpisać w wyszukiwarce: „Oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku i dochodach”. W praktyce sąd zwalnia z kosztów ogłoszenia, jeśli są ku temu podstawy (tzn. stanowiłoby to dla Pani znaczny ciężar finansowy), chociaż częściowo. Jeżeli prawo do pomocy nie zostanie przyznane, wówczas trzeba będzie pokryć koszty ewentualnego ogłoszenia i sąd podejmie wszystkie czynności (aczkolwiek proszę dokładnie zapytać się na rozprawie, gdyż praktyka sądów jest różna – czasem np. każą odbierać tekst ogłoszenia w sekretariacie i samemu udawać się do gazety w celu zamówienia ogłoszenia).

Następnie trzeba poczekać 6 miesięcy (liczy się od daty ukazania się ogłoszenia). Sąd wyznacza rozprawę, na którą wezwie także osoby, które wskutek ogłoszenia zgłosiły żądanie i podały miejsce zamieszkania. „Jeżeli w ciągu 6 miesięcy od dnia ogłoszenia o wezwaniu spadkobierców nikt nie zgłosi nabycia spadku albo zgłosiwszy je, nie udowodni go na rozprawie, sąd wyda postanowienie stwierdzające nabycie spadku tylko na rzecz tych spadkobierców, których prawa zostały wykazane” (art. 676 K.p.c.).

Dodam jeszcze, że na rozprawie spadkowej w zasadzie powinien stawić się tylko wnioskodawca (ten, kto składał wniosek o stwierdzenie nabycia spadku), czyli Pani.

Należy więc złożyć krótkie pismo do sądu, w którym trzeba wnieść o:

• zarządzenie poszukiwania spadkobierców przez ogłoszenie lub podjąć działania w celu ustalenia kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu;
• wyznaczenie posiedzenia w celu rozpoznania wniosku o ogłoszeniu lub ustalenia kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu.

Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku

Niestety, innej możliwości nie ma. Zgodnie z art. 669 K.p.c.: „Sąd spadku wydaje postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po przeprowadzeniu rozprawy, na którą wzywa wnioskodawcę oraz osoby mogące wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi”. Jest to podyktowane tym, że spadkobiercy ustawowi po pierwsze muszą być powiadomieni o tym, że ich bliski zmarł i toczy się po nim postępowanie spadkowe, a po drugie, mogą chcieć np. unieważnić testament, jeżeli w ich mniemaniu zachodzą ku temu powody. Zatem kwestii ustalenia spadkobierców ustawowych po zmarłej niestety nie da się pominąć.

Z doświadczenia wiem, że takie sprawy jak Pani nie są łatwe. Dlatego też sugeruję skorzystanie z pomocy profesjonalnego pełnomocnika (radcy prawnego, adwokata) który będzie prowadził całą sprawę w Pani imieniu, przygotowywał stosowne pisma do instytucji i do sądu oraz reprezentował w postępowaniu sądowym.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.