Jak zabezpieczyć finansowo żonę i dziecko przed roszczeniami dzieci z poprzedniego małżeństwa?

Testament z wydziedziczeniem – słabe i mocne strony takiego rozwiązania

Podstawę prawną do udzielenia odpowiedzi na Pani pytanie stanowi ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (K.c.). Jeżeli chodzi o kwestię dziedziczenia i zachowku, to zwrócić należy uwagę na następujące aspekty. Gdyby małżonek sporządził testament, w którym do dziedziczenia powołałby Panią, ewentualnie Panią i Państwa wspólne dziecko, to w takim testamencie mógłby wydziedziczyć, tj. pozbawić prawa do zachowku swoje dzieci z poprzedniego małżeństwa. Proszę pamiętać, że wydziedziczenie może odbyć się jedynie na tzw. kodeksowej podstawie. Zgodnie z art. 1008 K.c.:

Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;

2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;

3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Podstawa wydziedziczenia musi odnosić się do danej osoby. Proszę pamiętać, czy okoliczności te muszą zostać opisane w testamencie. W przypadku skutecznego wydziedziczenia na miejsce dzieci małżonka wejdą ich dzieci w przypadku gdy chwili śmierci małżonka wnuki będą żyć lub jeżeli chodzi o dziecko poczęte, które następnie urodzi się żywe. Aby wydziedziczyć te osoby to należny odnieść wyżej wskazane sytuacje bezpośrednio do tych osób.

Dzieci jako zstępni – uprawnieni do zachowku

W przypadku braku wydziedziczenia lub też braku skutecznego wydziedziczenia zajdzie konieczność zapłaty zachowku w sytuacji, jaką Pani przedstawiła. Zgodnie z art. 991 K.c.:

§ 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek).

§ 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, bądź w postaci świadczenia od fundacji rodzinnej lub mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.

Ile wynosi zachowek?

Gdyby chcieć wyliczyć takie roszczenie o zachowek, warto skorzystać ze wzoru zaproponowanego przez B. Kordasiewicza w pozycji „ System prawa prywatnego. Prawo spadkowe ” t.10, Warszawa 2013 r. (s. 976):

Z= ½ [2/3] x a x (b + c) gdzie:

Z – wysokość należnego zachowku

½ [2/3] – współczynnik wynikający z art. 991 KC

a – wysokość udziału spadkowego należnego uprawnionemu przy dziedziczeniu z ustawy

b – czysta wartość spadku

c – wartość darowizn doliczanych do spadku dla potrzeb obliczenia zachowku (art. 994-995 K.c.).

Stosowanie wyżej wskazanego wzoru przy obliczaniu zachowku potwierdzono m.in. w wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 8 maja 2013 r. sygn. akt. I ACa 66/13: obliczenie zachowku polega na ustaleniu wysokości sumy pieniężnej, jakiej uprawniony do zachowku może domagać się na podstawie art. 991 § 2 K,c, od spadkobiercy powołanego. Samą wysokość zachowku ustala się za pomocą obliczeń, które w zasadzie przebiegają w trzech etapach: najpierw ustala się udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku, udział ten jest wyrażony odpowiednim ułamkiem, potem ustala się substrat zachowku, który po przemnożeniu przez ułamek, który wyraża udział stanowiący podstawę do obliczenia zachowku, daje nam poszukiwaną wielkość, czyli wielkość zachowku. Aby ustalić substrat zachowku, należy przede wszystkim określić tzw. czystą wartość spadku. Czysta wartość spadku stanowi różnicę między wartością stanu czynnego spadku a wartością stanu biernego spadku.

Ograniczenie odpowiedzialności uprawnionego z tytułu zachowku, przedawnienie

W przedstawionej sytuacji będzie znajdował zastosowanie jeszcze jeden przepis, a mianowicie art. 999 K.c., zgodnie z którym: jeżeli spadkobierca obowiązany do zapłaty zachowku jest sam uprawniony do zachowku, jego odpowiedzialność ogranicza się tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek. Zatem odpowiedzialność co do wypłaty zachowku będzie ograniczona tj. będzie obejmowała kwotę, która przekracza przysługujący na rzecz Pani i dziecka zachowek  Po ustaleniu wyżej wskazanych informacji dojdzie do obliczenia należnego zachowku.

Proszę również pamiętać, że roszczenie o zachowek ulega przedawnieniu, co oznacza że po upływie okresu przedawnienia nie będzie można dochodzić tego roszczenia skutecznie na drodze przymusu sądowego. W przypadku bowiem podniesienia zarzutu przedawnienia przez osobę pozwaną w sprawie powództwo o zachowek zostanie oddalone, a zatem nieuwzględnione. Zgodnie z art. 1007 § 1 K.c. roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu. Natomiast zgodnie z § 2 roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku (czyli śmierci spadkodawcy).

Ustanowienie rozdzielności majątkowej i podział majątku wspólnego

Jeżeli chcieliby Państwo uniknąć takiej sytuacji w zakresie majątku wspólnego, to dobrym pomysłem jest ustanowienie rozdzielności majątkowej małżeńskiej, a następnie przeprowadzenie podziału majątku wspólnego lub też zawarcie pomiędzy Panią a małżonkiem umowy o dożywocie. Jeżeli chodzi o podział majątku wspólnego, to tutaj warto, aby Pani spłaciła małżonka z części udziału w majątku wspólnym. Wówczas nie będzie mowy o darowiźnie na Pani rzecz, lub też po przeprowadzeniu rozdzielności majątkowej małżonek zawrze z Panią umowę o dożywocie na 1/2 części nieruchomości wspólnej, która byłaby wówczas częścią małżonka.

Umowa o dożywocie

Zgodnie z art. 908 § 1 K.c. – jeżeli w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie (umowa o dożywocie), powinien on, w braku odmiennej umowy, przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym. Nadto zgodnie z § 2 – jeżeli w umowie o dożywocie nabywca nieruchomości zobowiązał się obciążyć ją na rzecz zbywcy użytkowaniem, którego wykonywanie jest ograniczone do części nieruchomości, służebnością mieszkania lub inną służebnością osobistą albo spełniać powtarzające się świadczenia w pieniądzach lub w rzeczach oznaczonych co do gatunku, użytkowanie, służebność osobista oraz uprawnienie do powtarzających się świadczeń należą do treści prawa dożywocia.

Wskazać należy, że umowa dożywocia jest to tzw. umowa o funkcji alimentacyjnej, wykorzystywana głównie w celu zapewnienia pieczy i środków utrzymania osobom starszym albo niepełnosprawnym, które w zamian za przeniesienie własności nieruchomości uzyskują szereg świadczeń, które zapewniają im byt. Dodatkowo świadczenia składające się na treść prawa dożywocia są określone bardzo szeroko i w sposób niewyczerpujący, co oznacza, że treść umowy może być rozszerzania przez strony. Umowa dożywocie nie wchodzi do spadku, tj. w przypadku jej zawarcia majątek wychodzi z majątku danej osoby, tutaj małżonka, i nie podlega zaliczeniu na tzw. schedę spadkową.

Zatem proponuję:

1. ustanowienie rozdzielności i wykup przez Panią części małżonka,
2. ustanowienie rozdzielności i zawarcie przez Państwa umowy dożywocia.

Źródła:

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.