Dział spadku - jak załatwić formalności i uniknąć podatków?

Termin zgłoszenia nabycia spadku do urzędu skarbowego

Nastąpiło notarialne poświadczenie dziedziczenia. Jak mniemam, nie miało ono formy aktu notarialnego. Zatem na wszystkich spadkobiercach ciąży obowiązek założenia we właściwym dla swego miejsca zamieszkania urzędzie skarbowym zeznania podatkowego w zakresie podatku od spadków.

Czas na złożenie tego zeznania wynosi 6 miesięcy od daty dokonania rejestracji poświadczenia dziedziczenia.

Jeżeli w tym czasie nie zostanie złożone zeznanie podatkowe, to spadkobiercy zapłacą (każdy) podatek od spadku, tak jak osoby w tzw. I grupie podatkowej.

Złożenie zeznania we wskazanym czasie jest warunkiem uzyskania zwolnienia z podatku od spadku w całości (w opisanym przypadku, gdy dziedziczy małżonek oraz dzieci – zstępni). Wynika to z ustawy o podatku od spadków i darowizn, która stanowi:

„Art. 4a. 1. Zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli: 1) zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego powstałego na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 2-5, 7 i 8 oraz ust. 2, a w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia – w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, z zastrzeżeniem ust. 2 i 4, (…).

1a. Jeżeli dokumentem potwierdzającym nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych jest akt poświadczenia dziedziczenia lub europejskie poświadczenie spadkowe, termin 6 miesięcy, o którym mowa w ust. 1 pkt 1, do zgłoszenia tego nabycia właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego liczy się od dnia zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia lub wydania europejskiego poświadczenia spadkowego, z zastrzeżeniem ust. 2 i 4.

To, co Panowie planują zrobić z działkami, nazywa się działem spadku lub częściowym działem spadku. Dla celów podatkowych jest to zdarzenie niezależne od dziedziczenia. Dziedziczenie podlega podatkowi od spadku.

Jeżeli w wyniku działu spadku synowie otrzymają nieruchomości (działki) bez obowiązku spłaty na rzecz ojca, nie powstanie po ich stronie obowiązek zapłaty podatku od spadków i darowizn.

Zgodny dział spadku

Dział spadku bez spłat lub dopłat (nieodpłatny dział spadku) nie jest objęty katalogiem czynności wymienionych w art. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn i tym samym nie podlega temu podatkowi (np.: interpretacja indywidualna przepisów prawa podatkowego z dnia 6 lipca 2012 r., sygn. IPTPB2/436-49/12-2/KK lub z dnia 16 lipca 2014 roku, sygn. IPTPB2/436-54/14-2/KK).

Umowny dział spadku podlega podatkowi od czynności cywilnoprawnych w części dotyczącej spłat lub dopłat. Podatnikiem jest osoba nabywająca rzeczy lub prawa majątkowe ponad udział w spadku. Jeśli dział spadku nastąpi bez obowiązku spłat lub dopłat, podatek od czynności cywilnoprawnych nie wystąpi.

Dział spadku podlega podatkowi od czynności cywilnoprawnych, gdy występują przy tym spłaty lub dopłaty. Jeżeli dział dokonywany jest w formie aktu notarialnego, podatek ten pobiera notariusz przy dziale spadku. Jeżeli dział spadku jest tylko w formie pisemnej i przewiduje dopłaty lub spłaty – konieczne jest złożenie deklaracji PCC-3 w urzędzie skarbowym , obliczenie i zapłacenie podatku – w ciągu 14 dni od daty dokonania działu spadku lub jego części. Może podlegać podatkowi dochodowemu od osób fizycznych.

Do ksiąg wieczystych można wszystko zgłosić za jednym zamachem (oraz jedną opłatą) po dokonaniu działu spadku (jak Pan pisze – po przepisaniu działek synom).

Może okazać się, że w wyniku działu spadku niektórzy spadkobiercy otrzymają więcej, niż to wynika z ich udziału w spadku lub ze spłaty. Spłata otrzymana przez jednego spadkobiercę od drugiego przy dziale spadku obejmującego nieruchomość, w części nieprzekraczającej wartości udziału w spadku, nie podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych jako przychód z odpłatnego zbycia udziału w nieruchomości. Sądy stwierdzają, że dział spadku mieści się w pojęciu dziedziczenia, które podlega podatkowi od spadków i darowizn. Tym samym sądy wykluczają opodatkowanie tego samego przysporzenia zarówno podatkiem od spadków i darowizn, jak i podatkiem dochodowym od osób fizycznych.

Wyroki sądów

Jednak sądy miewają także różne zdania. W wyroku z 4 grudnia 2014 roku Naczelny Sąd Administracyjny(NSA) w sprawie II FSK 3034/12 orzekł, że zbycie odziedziczonego udziału (w tym pojęciu mieści się zdaniem sądu również dział spadku) podlega PIT. NSA wskazał, że jeżeli w skład spadku wchodzi kilka rzeczy, a podatnicy podzielą je pomiędzy sobą stosownie do posiadanych udziałów (w masie spadkowej), to przyjmuje się, że nabyli je na własność już z chwilą śmierci spadkodawcy. „ (…) Zniesienie współwłasności, w skład której wchodzi prawo własności nieruchomości może nastąpić w ten sposób, że każdy z współwłaścicieli nabędzie część nieruchomości lub też prawo własności którejś z nieruchomości, przy czym wartość tej rzeczy nie będzie przekraczała wartości udziału (chodzi oczywiście o udział spadkowy – dop. Sądu), a zatem nie powstanie obowiązek zapłaty dopłaty lub spłaty. Wówczas podmiot ten, pomimo uzyskania prawa własności nieruchomości, nie zwiększy swych aktywów majątkowych. Stąd też nie nabywa nieruchomości w rozumieniu określonym w art. 10 ust. 1 pkt 8 lit. a) u.p.d.o.f. Odmienna sytuacja zachodzi wtedy, gdy podział majątku wspólnego następuje poprzez przyznanie współwłaścicielowi”.

W wyroku II FSK 3246/12 z lutego 2015 roku NSA stwierdził – „gdy wskutek działu spadku nastąpią takie przesunięcia w ramach masy spadkowej, że każdy ze spadkobierców uzyska składniki majątkowe odpowiadające wartości jego udziału w całym majątku spadkowym (np. nieruchomość), a żaden z nich nie zostanie wzbogacony kosztem innego spadkobiercy, to zasadny jest wniosek, iż nie nastąpiło przysporzenie majątkowe, w stosunku do udziału w masie spadkowej. Istota podatków dochodowych sprowadza się natomiast do obłożenia tą daniną przyrostu mienia z określonego źródła przychodów. Skoro w wyniku działu spadku nie doszło do przyrostu mienia spadkobiercy, w stosunku do wartości nabytego uprzednio udziału spadkowego, czynność taka nie może być utożsamiana z nabyciem nieruchomości (udziału w nieruchomości ponad udział w spadku) w rozumieniu art. 10 ust. 1 pkt 8 lit. a/ ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych”.

NSA wskazał także, że: „Inaczej będzie natomiast w sytuacji, gdy wskutek działu spadku spadkobierca uzyska składniki majątkowe (np. nieruchomość wchodzącą w skład masy spadkowej), ponad wartość jego udziału spadkowego w całym wspólnym majątku spadkowym. W takim przypadku przyrost majątku podatnika można identyfikować z nabyciem mienia ponad udział spadkowy. Przyrost ten, w stosunku do pierwotnego udziału spadkowego, stanowić będzie różnicę między wartością udziału spadkobiercy w całej masie spadkowej (z dnia działu spadku), a wartością otrzymanych wskutek działu spadku składników majątkowych z tej masy. Przysporzenie majątku wystąpi niezależnie od tego czy spadkobierca zobowiązany zostanie względem pozostałych spadkobierców (którzy w wyniku działu doznali uszczuplenia mienia w stosunku do wartości nabytego udziału spadkowego) do spłaty wartości tej różnicy, czy też z obowiązku tego przez uprawnionych będzie uwolniony (w praktyce, zwłaszcza w przypadku umownego działu spadku, uprawnieni spadkobiercy nierzadko rezygnują z przysługującej im spłaty nadwyżki mienia spadkowego, którą uzyskał inny spadkobierca).”

Jeżeli okazałoby się, że w wyniku działu spadku wystąpił podatek dochodowy od osób fizycznych – dany spadkobierca musi to uwzględnić w swoim zeznaniu podatkowym za rok podatkowy, w jakim dokonywany był dział spadku, tak jak ze zbycia nieruchomości. Zeznanie podatkowe należy złożyć do 30 kwietnia następnego roku podatkowego – trzeba obliczyć podatek i go zapłacić lub skorzystać ze zwolnienia podatkowego, przeznaczając środki na własne cele mieszkaniowe.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych - Dz.U. 1991 nr 80 poz. 350
2. Ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn - Dz.U. 1983 nr 45 poz. 207
3. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 4 grudnia 2014 r., sygn. akt II FSK 3034/12
4. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z lutego 2015 r., sygn. akt II FSK 3246/12

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.