• Data: 2024-04-25 • Autor: Iryna Kowalczuk
20 lat temu zmarł teść, ale teściowa dopiero w tym roku złożyła wniosek w sądzie o spadek, sprawa się odbyła. Oprócz teściowej dziedziczą: syn i dwie córki; udziały to 5/8 – teściowa i dzieci po 1/8. Majątek to duże gospodarstwo rolne z domem, w którym mieszka teściowa i jej syn, córki mają własne domy. Szwagier nigdy nie pomagał w gospodarstwie rolnym, niestety teściowa tego nie zaznaczyła w sądzie. Czy obecnie istnieje możliwość wykluczenia jednego ze spadkobierców – syna z działu spadku lub ze spłaty? Jak korzystnie przeprowadzić dział spadku w tej sytuacji?
Spadek to ogół praw i obowiązków należących do spadkodawcy w chwili jego śmierci i przechodzących na jego następców prawnych. Spadkobierca (spadkobiercy) w zasadzie wchodzą w sytuację prawną, w jakiej pozostawał spadkodawca.
Jak wynika z opisu sprawy spadek po Pana teściu nie został do dnia dzisiejszego podzielony między spadkobierców. Jakie zatem kroki należy teraz podjąć? Przede wszystkim spadkobiercy muszą przeprowadzić dział spadku po zmarłym teściu. Nie da się wyłączyć jednego ze spadkobierców od działu spadku. Można go jedynie spłacić.
Zgodnie z art. 1035 Kodeksu cywilnego „jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, do wspólności majątku spadkowego stosuje się przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych”. Do momentu zniesienia tej współwłasności lub dokonania działu spadku spadkobiercy są współwłaścicielami rzeczy i praw wchodzących w skład spadku.
Zgodnie z art. 1037 Kodeksu cywilnego dział spadku może nastąpić bądź na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami, bądź na mocy orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców. Jeżeli do spadku należy nieruchomość, umowa o dział powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.
Do przeprowadzenia działu spadku należy przedłożyć przede wszystkim postanowienie sądu bądź akt poświadczenia dziedziczenia stwierdzający nabycie spadku. Z dokumentów tych wynikać będzie krąg spadkobierców. Spadkobiercy do dokonania działu spadku powinni dostarczyć tytuły prawne spadkodawcy do poszczególnych składników majątku spadkowego, np. aktualny odpis księgi wieczystej, akt własności ziemi, akt uzyskania własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu. Jeśli w skład spadku wchodzi nieruchomość gruntowa, to oprócz aktualnego odpisu księgi wieczystej należy dołączyć aktualny wypis z rejestru gruntów, a gdy chodzi o spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu bądź lokal stanowiący odrębną nieruchomość – zaświadczenie ze spółdzielni bądź od zarządcy nieruchomości o niezaleganiu w bieżących opłatach.
Dział spadku można przeprowadzić u notariusza (pod warunkiem że będzie zgoda między spadkobiercami co do działu spadku) lub w sądzie.
Jeśli chodzi o koszty notarialne działu spadku, to podstawą do określenia maksymalnej stawki taksy notarialnej jest ogólna wartość majątku podlegającego działowi.
Podstawą do określenia maksymalnej stawki taksy notarialnej jest ogólna wartość majątku podlegającego działowi. Maksymalna stawka taksy notarialnej jest zależna od wartości majątku podlegającego działowi i wynosi od wartości:
wartość majątku do 3000 zł – maksymalna opłata 100 zł,
powyżej 3000 zł do 10 000 zł – 100 zł + 3% od nadwyżki powyżej 3000 zł,
powyżej 10 000 zł do 30 000 zł – 310 zł + 2% od nadwyżki powyżej 10 000 zł,
powyżej 30 000 zł do 60 000 zł – 710 zł + 1% od nadwyżki powyżej 30 000 zł,
powyżej 60 000 zł do 1 000 000 zł – 1010 zł + 0,4% od nadwyżki powyżej 60 000zł,
powyżej 1 000 000 zł do 2 000 000 zł – 4770 zł + 0,2% od nadwyżki powyżej 1 000 000 zł,
powyżej 2 000 000 zł – 6770 zł + 0,25% od nadwyżki powyżej 2 000 000 zł, nie więcej jednak niż 10 000 zł, a w przypadku czynności dokonywanych pomiędzy osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn więcej niż 7500 zł.
Powyższe kwoty są kwotami maksymalnymi, jakie może naliczyć notariusz. Do powyższych kwot notariusz doliczy 23% podatku VAT.
Notarialny dział spadku jest szybszy i nie tak sformalizowany jak sądowy.
Co się tyczy trybu sądowego działu spadku:
We wniosku o dział spadku (który składa się do sądu właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli tego nie można ustalić – ze względu na położenie majątku spadkowego) należy powołać:
Jeżeli spis inwentarza nie został sporządzony, należy we wniosku wskazać majątek, który ma być przedmiotem działu.
W wypadku gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość, należy przedstawić dowody stwierdzające, że nieruchomość stanowiła własność spadkodawcy, należy więc dołączyć odpis z księgi wieczystej.
W postępowaniu spadkowym zarówno skład, jak i wartość spadku ulegającego podziałowi ustala sąd, który dokonuje tego na podstawie wyjaśnień uczestników postępowania. Od prawidłowego ustalenia wartości majątku spadkowego zależy obliczenie wielkości poszczególnych sched spadkowych przypadających na rzecz poszczególnych współspadkobierców.
W postępowaniu o dział spadku jego stan ustala się według chwili otwarcia spadku, a więc chwili śmierci spadkodawcy, a wartość spadku według cen z chwili dokonania działu spadku. Oznacza to, że przy podziale sąd będzie uwzględniał wartość nieruchomości na dzień dokonywania działu.
Jeżeli uczestnicy zgodnie określą wartość przedmiotów wchodzących w skład spadku, sąd nie będzie ustalał wartości przedmiotów spadkowych. W przypadku sporu pomiędzy uczestnikami co do wartości poszczególnych przedmiotów spadkowych sąd powoła biegłego.
Spadkobierca, który dokonał nakładów i wydatków na nieruchomość, będzie mógł żądać zwrotu części tych nakładów, odpowiednio do udziałów w nieruchomości, od pozostałych spadkobierców.
Sąd w wyroku z dnia 21 maja 2010 roku, sygn. akt II Ca 346/10 stwierdził, że do postępowania działowego nie należy dochodzenie między współspadkobiercami innych roszczeń niż przewidziane w art. 686 Kodeksu postępowania cywilnego (K.p.c.). Zgodnie z treścią tego przepisu w postępowaniu o dział spadku rozliczeniu między współspadkobiercami podlegają wyłącznie roszczenia z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów spadkowych, pobranych pożytków i innych przychodów, czynionych na spadek nakładów i spłaconych długów spadkowych. Roszczenia te mają charakter procesowy, lecz na zasadzie wyjątku są rozpoznawane w postępowaniu nieprocesowym o dział spadku. W myśl ogólnych zasad wyjątki nie mogą być wykładane rozszerzająco, co oznacza, że roszczenia inne, niż przewidziane w art. 686 K.p.c. nie należą do postępowania działowego.
We wniosku o dział spadku spadkobierca, który go składa, powinien zaproponować swój sposób dokonania podziału majątku, czyli wskazać, co komu ma przypaść i kto kogo ma spłacić i w jakiej wysokości. Jeżeli pozostali spadkobiercy zgodzą się z zaproponowanym przez wnioskodawcę sposobem podziału, to sąd nie będzie w to wnikał i zasądzi zgodnie z wnioskiem. Jeżeli pozostali spadkobiercy nie będą się z zaproponowanym sposobem podziału zgadzać wówczas o ostatecznym sposobie podziału majątku spadkowego, spłatach itp. orzeknie sąd.
Ze względu na sposób dokonania działu spadku, zarówno w trybie umownym, jak i spadkowym, można wyróżnić:
Wniosek o dział spadku powinien być należycie opłacony. Opłata od wniosku jest stała i wynosi 500 zł, a jeżeli wniosek zawiera zgodny projekt działu spadku, pobiera się opłatę stałą w kwocie 300 zł. Jeżeli wniosek o dział spadku zawiera żądanie zniesienia współwłasności, opłata wynosi 1000 zł, a jeżeli wniosek zawiera zgodny projekt działu spadku i zniesienia współwłasności, pobiera się opłatę stałą w kwocie 600 zł.
Jak zatem Pan widzi, postępowanie przed notariuszem jest prostsze, szybsze, ale za to droższe. Z kolei plusem postępowania przed sądem jest to, że jest tańsze. Na dokonanie działu spadku, czy to przed notariuszem, czy przed sądem, spadkobiercy nie są ograniczeni żadnym terminem – można to załatwić w każdym czasie. Oczywiście wybór gdzie i jak podzielić spadek po zmarłym teściu będzie zależał od tego, czy będzie zgoda między spadkobiercami co do podziału i czy będą oni zainteresowani współpracą ze sobą nawzajem co do załatwienia tej sprawy.
Przykład rodziny Kowalskich
Po śmierci pana Jana, rodzina Kowalskich stanęła przed problemem podziału spadku składającego się z domu i kilku działek rolnych. Jeden z braci, który od lat mieszka za granicą i nie interesuje się majątkiem, chciał sprzedać swoją część. Reszta rodziny, pracująca na roli, nie chciała tego, obawiając się obcych inwestorów. Ostatecznie, po konsultacji z prawnikiem, zdecydowali się na wypłacenie bratu równowartości jego dziedziczonej części, co pozwoliło na zachowanie gospodarstwa w rodzinie.
Przypadek państwa Nowaków
Po śmierci pana Nowaka, jego żona i trójka dzieci odziedziczyli dom w mieście oraz małą kawiarnię. Najstarszy syn, który prowadził kawiarnię, chciał przejąć całość tego biznesu, podczas gdy jego rodzeństwo nie było zainteresowane prowadzeniem działalności. Po negocjacjach rodzina postanowiła przekazać synowi pełne prawa do kawiarni w zamian za spłatę części wartości jego rodzeństwu, co pozwoliło na zachowanie spokoju i dobrych relacji w rodzinie.
Sytuacja państwa Jabłońskich
Po odejściu pana Jabłońskiego, pozostawił on mieszkanie w Warszawie, które było obiektem sporu między jego dwiema córkami. Młodsza córka, mieszkała i dbała o ojca w jego ostatnich latach życia, podczas gdy starsza od lat nie interesowała się ani ojcem, ani mieszkanie. Rozwiązaniem okazał się podział spadku, w którym młodsza córka otrzymała mieszkanie, a starsza odpowiednią sumę pieniężną. Spór rozstrzygnięto amicable w sądzie, co pozwoliło na zakończenie sprawy bez dalszych konfliktów rodzinnych.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296
3. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej - Dz.U. 2004 nr 148 poz. 1564
4. Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych - Dz.U. 2005 nr 167 poz. 1398
5. Wyrok Sądu Okręgowego w Białymstoku z dnia 21 maja 2010 roku, sygn. akt II Ca 346/10
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
Zapytaj prawnika
