• Data: 2024-12-06 • Autor: Katarzyna Bereda
Rodzice w 2006 r. przepisali na mnie swoje mieszkanie (umowa notarialna, darowizna). W umowie notarialnej zawarto nieodpłatną i dożywotnią osobistą służebność mieszkania polegającą na prawie korzystania przez nich z całego lokalu ogrzanego i oświetlonego. Mam brata, który ma żonę i dorosłego syna. Brat po śmierci rodziców będzie się domagał zachowku (jeśli oczywiście mu przysługuje). Czy jest jakiś sposób, żeby uniknąć płacenia zachowku? Dodam, że rodzice też chcieliby tego uniknąć, ponieważ w ostatnim czasie spłacili długi brata – ich wysokość przekroczyła wartość mieszkania (nie mają pisemnego potwierdzenia tej spłaty). Czy można jakoś ominąć testament i zawarte w nim wydziedziczenie (osoby starsze, problem z odręcznym pisaniem)?
Zacznę od tego, że jeżeli rodzice nie posiadają nic więcej w masie spadkowej, a darowizn brata nie da się wykazać, to niestety brat będzie mógł dochodzić roszczenia o zachowek od dokonanej na Pana rzecz darowizny. Najlepszym i najprostszym rozwiązaniem, aby tego roszczenia nie posiadał, jest zawarcie z nim umowy o zrzeczenie się dziedziczenia – o ile jest z nim kontakt.
Zgodnie z treścią art. 1048 Kodeksu cywilnego (w skrócie K.c.) „Spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego”. Mając to na uwadze, podnoszę, iż umowę tę zawierają – z jednej strony potencjalny spadkobierca ustawowy, a więc brat, z drugiej zaś strony jego przyszły spadkodawca, a więc rodzice.
Należy przy tym podnieść, iż zrzeczenie się obejmuje jedynie dziedziczenie ustawowe. Nie wyłącza zatem dziedziczenia testamentowego zrzekającego się. Zrzekający się może dziedziczyć na podstawie testamentu sporządzonego zarówno przed zrzeczeniem, jak i po zrzeczeniu się dziedziczenia (uchwała SN z 15.05.1972 r., sygn. akt III CZP 26/72).
Należy także wskazać, iż ustawodawca dla ważności zrzeczenia się dziedziczenia wymaga formy aktu notarialnego, a więc rodzice z bratem powinni udać się do notariusza, aby sporządzić taką umowę. Umowa ta będzie gwarantowała to, że brat nie będzie mógł dochodzić roszczenia o zachowek.
Drugą możliwością jest wydziedziczenie brata w testamencie – jeżeli rodzice mają problem z pisaniem, również może być to testament notarialny. Aby doszło jednak do wydziedziczenia, muszą być spełnione przesłanki do wydziedziczenia brata. Zgodnie z treścią art. 1008 K.c. „Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:
1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Spadkodawca może pozbawić uprawnionych zachowku jedynie w szczególnych sytuacjach”.
Artykuł 1008 K.c. wymienia enumeratywnie podstawy wydziedziczenia. Chodzi o poważne naruszenia przez uprawnionego stosunku osobistego ze spadkodawcą. Wydziedziczenie musi nastąpić w testamencie.
Ostatnią możliwością uniknięcia roszczenia o zachowek jest to, aby w przypadku śmierci rodziców odrzucił Pan spadek po rodzicach, albowiem jeżeli darowizna została dokonana ponad 10 lat temu, to w przypadku odrzucenia spadku nie będzie Pan spadkobiercą po rodzicach, a więc darowizna nie będzie zaliczona do roszczenia o zachowek.
Zgodnie natomiast z treścią art. 994 § 1 K.c. „Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku”.
Wyłączenie darowizn dokonanych więcej niż dziesięć lat przed otwarciem spadku na rzecz osób innych niż spadkobiercy i uprawnieni do zachowku. Sformułowanie art. 994 § 1 K.c. wskazuje z jednej strony, że przy obliczaniu zachowku nie należy brać pod uwagę darowizn dokonanych przez spadkodawcę dawniej niż 10 lat wstecz liczonych od otwarcia spadku na rzecz osób niebędących spadkobiercami bądź uprawnionymi do zachowku, a z drugiej strony, że trzeba uwzględniać darowizny poczynione przez spadkodawcę na rzecz spadkobierców i uprawnionych do zachowku, niezależnie od czasu ich dokonania, a więc tego, czy nastąpiły wcześniej, czy później niż 10 lat od otwarcia spadku (red. K. Osajda, Legalis 2020, tak też m.in.: wyr. SA w Warszawie z 3.08.2016 r., sygn. akt VI ACa 868/15; wyr. SA w Białymstoku z 1.06.2004 r., sygn. akt I ACa 285/04; wyr. SA w Białymstoku z 12.11.1996 r., sygn. akt I ACr 308/96; P. Księżak, w: K. Osajda, Komentarz KC, t. 3, 2013, s. 733).
Odrzucenie spadku będzie oczywiście dla Pana korzystne, o ile rodzice nie pozostawią nic w masie spadkowej.
Zrzeczenie się dziedziczenia przez brata
Rodzice Jana postanowili przepisać swoje mieszkanie na niego w 2006 roku. Jan ma brata Piotra, który od lat ma problemy finansowe. Rodzice chcieliby uniknąć sytuacji, w której po ich śmierci Piotr będzie się domagał zachowku od Jana. W tej sytuacji najlepszym rozwiązaniem byłoby zawarcie umowy o zrzeczenie się dziedziczenia. Jan wraz z rodzicami i bratem udali się do notariusza, gdzie podpisali taką umowę. Dzięki temu, Piotr zrzekł się prawa do dziedziczenia po rodzicach, co automatycznie pozbawiło go możliwości dochodzenia zachowku od darowizny dokonanej na rzecz Jana.
Wydziedziczenie brata w testamencie
Anna, matka Marka, chciała przepisać mu swoje mieszkanie, ale miała problem z pisaniem z powodu choroby. Anna miała również córkę, Ewę, która nie utrzymywała z nią kontaktu od lat. Anna zdecydowała się na wydziedziczenie Ewy, ponieważ ta uporczywie nie dopełniała obowiązków rodzinnych. Anna udała się do notariusza, gdzie sporządziła testament notarialny, w którym jasno określiła, że Ewa zostaje wydziedziczona. W ten sposób, po śmierci Anny, Ewa nie miała prawa do zachowku, a mieszkanie przeszło w całości na Marka.
Odrzucenie spadku po rodzicach
Rodzice Karola przepisali na niego swoje mieszkanie w 2006 roku. Karol ma siostrę, która w przeszłości miała duże długi, które rodzice spłacili. Po śmierci rodziców Karol obawiał się, że siostra będzie domagać się zachowku. Jednakże, ponieważ darowizna mieszkania miała miejsce ponad 10 lat temu, Karol postanowił odrzucić spadek po rodzicach. Dzięki temu, nie był on formalnie spadkobiercą, a darowizna dokonana na jego rzecz nie została wliczona do masy spadkowej. To pozwoliło uniknąć roszczeń siostry o zachowek.
Istnieją różne sposoby na uniknięcie płacenia zachowku, w tym zrzeczenie się dziedziczenia przez uprawnionego, wydziedziczenie w testamencie oraz odrzucenie spadku. Każda z tych metod wymaga odpowiednich działań prawnych i często współpracy wszystkich zainteresowanych stron. Warto skonsultować się z notariuszem lub prawnikiem, aby wybrać najlepsze rozwiązanie dostosowane do konkretnej sytuacji rodzinnej.
Jeśli potrzebujesz profesjonalnej porady prawnej online lub sporządzenia pism, skontaktuj się z naszymi doświadczonymi prawnikami, którzy pomogą znaleźć najlepsze rozwiązanie dla Twojej sytuacji. Oferujemy szybkie i rzetelne wsparcie w zakresie prawa spadkowego i dziedziczenia. Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 3 sierpnia 2016 r., sygn. akt VI ACa 868/15
3. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 1 czerwca 2004 r., sygn. akt I ACa 285/04
4. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 12.11.1996 r., sygn. akt I ACr 308/96
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
Zapytaj prawnika
