Darowizna dla małżonka a zachowek - jak się zabezpieczyć?

„§ 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

§ 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia”.

Uprawnienie do zachowku opiera się na istnieniu bliskiej więzi rodzinnej między spadkodawcą a uprawnionym. Ustawa zakreśla więc krąg uprawnionych podmiotów stosunkowo wąsko. Zgodnie z powyższym przepisem są to jedynie zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki itd.), małżonek oraz rodzice spadkodawcy.

Wysokość zachowku

Jako zasadę ustawa przyjmuje, że wysokość zachowku należnego uprawnionemu odpowiada połowie wartości udziału, który przypadałby mu przy dziedziczeniu ustawowym. Odstępstwo od tej zasady zostało przewidziane jedynie w przypadku małoletnich zstępnych oraz dla osób trwale niezdolnych do pracy. Te kategorie uprawnionych są traktowane w sposób uprzywilejowany – ich zachowek wynosi 2/3 wartości udziału spadkowego, który otrzymaliby przy dziedziczeniu ustawowym.

Roszczenie z tytułu zachowku przedawnia się w terminie 5 lat od dnia ogłoszenia testamentu (art. 1007 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, w skrócie: „K.p.c.”) albo od dnia otwarcia spadku (którym jest dzień śmierci spadkodawcy), jeżeli zmarły testamentu nie pozostawił.

Otrzymała Pani w darowiźnie od męża nieruchomość. Zatem zgodnie z tym, co napisałam, dziecku Pani męża będzie się po śmierci męża należał zachowek od wartości poczynionej na Pani rzecz darowizny.

Dopóki jeszcze Pani mąż żyje, można spróbować pozbawić syna męża prawa do zachowku. Niestety sporządzenie testamentu nic Pani w tej sytuacji nie pomoże, ponieważ mąż nie jest już właścicielem darowanej nieruchomości i nie może nią rozporządzać w testamencie.

Jak pozbawić dziecko spadkodawcy zachowku?

W opisanej przez Panią sytuacji prawo przewiduje trzy sposoby na pozbawienie dziecka męża zachowku:

1. Spadkobierca wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.

2. Spadkobierca dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci.

3. Spadkobierca uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.”

Zatem Pani mąż może wydziedziczyć swoje dziecko z pierwszego małżeństwa tylko jeżeli zachodzi któraś z powyższych sytuacji.

W tej sytuacji Pani mąż i jego dziecko musieliby udać się do notariusza i sporządzić umowę, w której dziecko dobrowolnie zrzekłoby się dziedziczenia po ojcu, gdy ten umrze.

To wydaje się najlepszym wyjściem w Pani sytuacji. Jeżeli mąż nie posiada już żadnego znacznego majątku, który mogłaby Pani odziedziczyć po jego śmierci, to w ciągu 6 miesięcy od dnia śmierci męża ma Pani prawo odrzucić po nim spadek.

Odrzucenie spadku powoduje wyłączenie spadkobiercy z dziedziczenia, tak jakby spadkobierca nie dożył otwarcia spadku i do spadku zostają powołani spadkobiercy w dalszej kolejności. Zgodnie z art. 994 § 1 Kodeksu cywilnego – przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Przepis ten oznacza, że do zapłaty zachowku nie są zobowiązane osoby, które nie należą do kręgu spadkobierców, a darowizna została uczyniona na ich rzecz przed więcej niż 10 laty od chwili darowizny do chwili śmierci spadkodawcy. Oznacza to, że jeżeli Pani mąż umrze później niż 10 lat od chwili dokonania na Pani rzecz darowizny, a Pani odrzuci po nim spadek po jego śmierci, to nie będzie Pani zobowiązana do zapłaty zachowku od tej darowizny.

Zrzeczenia się majątku na rzecz pierwszej żony

Zrzeczenia się majątku na rzecz pierwszej żony przez Pani męża nie ma żadnego wpływu na kwestie spadkowe po nim. Tak jak Pani napisała mąż przekazał żonie swoją część majątku jeszcze za życia, tak więc w chwili śmierci tego majątku już nie posiadał. To, co żona zrobiła dalej z tym majątkiem, nie ma już znaczenia w aspekcie dziedziczenia po Pani mężu. Są to dwie odrębne sprawy: dziedziczenie po pierwszej żonie Pani męża i po Pani mężu. To, że dziecko Pani męża i jego pierwszej żony otrzymało w spadku po niej majątek, którego wcześniej cześć należała do Pani męża, nie ma żadnego wpływu na dziedziczenie po Pani mężu. Od Pani męża to Pani otrzymała póki co darowiznę, a nie dziecko męża. On w świetle prawa bezpośrednio od Pani męża nie otrzymał niczego, bowiem to, co otrzymał, otrzymał w spadku po matce, a nie po ojcu. Nie ma tu znaczenia, od kogo majątek ten otrzymała matka dziecka. Darowizny, aby były zaliczane na poczet spadku, muszą być dokonywane przez spadkobiercę bezpośrednio danej osobie, tak jak w Pani przypadku, gdy otrzymała Pani darowiznę bezpośrednio od męża.

Przykłady

Odrzucenie darowizny w celu uniknięcia roszczeń o zachowek

Jan Kowalski, aby zabezpieczyć majątek przed roszczeniami o zachowek, przekazał swojemu drugiemu małżonkowi, Agnieszce, darowiznę w postaci cennych akcji. Agnieszka, chcąc uniknąć potencjalnych problemów ze strony dzieci Jana z pierwszego małżeństwa, postanowiła odrzucić darowiznę. W ten sposób akcje powróciły do Jana, a po jego śmierci, zgodnie z jego wolą wyrażoną w testamencie, zostały równo podzielone między wszystkie dzieci, minimalizując ryzyko sporów.

Sporządzenie intercyzy przed zawarciem małżeństwa

Anna i Marek planując ślub, zdecydowali się na sporządzenie intercyzy, aby wyłączyć przyszłe dorobki Marka z majątku wspólnego. Marek, będąc właścicielem prężnie rozwijającej się firmy, chciał zabezpieczyć ją przed ewentualnymi roszczeniami o zachowek ze strony swojej dorosłej córki z pierwszego małżeństwa. Dzięki intercyzie, firma pozostała jego osobistą własnością, co po jego śmierci ułatwiło uniknięcie konfliktów majątkowych.

Dobrowolne zrzeczenie się dziedziczenia

Tomasz, mając trudne relacje ze swoim ojcem Stefanem, zdecydował się dobrowolnie zrzec dziedziczenia po nim na rzecz swojej macochy, Elżbiety. Wspólnie z ojcem udał się do notariusza, gdzie sporządzili odpowiednie dokumenty. Dzięki tej decyzji, po śmierci Stefana, cały majątek, w tym dom rodzinny, przeszedł bezproblemowo na Elżbietę, eliminując możliwość długotrwałych sporów prawnych oraz zapewniając spokój obu stronom.

Podsumowanie

Darowizna dla małżonka może wpłynąć na roszczenia o zachowek ze strony innych uprawnionych spadkobierców. Ważne jest zrozumienie obowiązujących przepisów oraz możliwości prawnych, takich jak odrzucenie darowizny, sporządzenie intercyzy, czy dobrowolne zrzeczenie się dziedziczenia, które mogą pomóc w zabezpieczeniu interesów wszystkich stron. Dokładne planowanie i korzystanie z porad prawnych jest kluczowe w celu uniknięcia przyszłych konfliktów i zabezpieczenia majątku rodzinnego.

Oferta porad prawnych

Potrzebujesz wsparcia prawnego w kwestiach darowizny i zachowku? Skorzystaj z naszych usług porad prawnych online oraz profesjonalnego sporządzania pism, aby zabezpieczyć swoje interesy i uniknąć przyszłych problemów prawnych. Zapewniamy kompleksową pomoc dostosowaną do Twojej sytuacji. Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.