• Data: 2024-04-25 • Autor: Iryna Kowalczuk
Mąż rozwiódł się z pierwszą żoną przed kilkunastu laty, zrzekł się całego majątku na jej rzecz. Majątek stanowiło mieszkanie 2-pokojowe zakupione z jego pieniędzy, zamienione przy udziale pieniędzy żony we wspólne duże mieszkanie. Zamieszkał w moim mieszkaniu, wzięliśmy ślub. Niedługo po rozwodzie była żona zmarła i mieszkanie z umeblowaniem przeszło na ich jedyne dziecko. W zeszłym roku mąż przepisał mi w formie darowizny mieszkanie, które przed paru laty odziedziczył po swoim ojcu. Chcę zabezpieczyć tę darowiznę przed roszczeniami o zachowek ze strony dziecka mojego męża. Czy np. sporządzenie właściwego testamentu byłoby tu skuteczne? Proszę mi doradzić!
Uprawnienie do zachowku wynika z art. 991 Kodeksu cywilnego (K.c.), zgodnie z którym:
„§ 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).
§ 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia”.
Z cytowanego powyżej przepisu wynikają następujące zasady:
Uprawnienie do zachowku opiera się na istnieniu bliskiej więzi rodzinnej między spadkodawcą a uprawnionym. Ustawa zakreśla więc krąg uprawnionych podmiotów stosunkowo wąsko. Zgodnie z powyższym przepisem są to jedynie zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki itd.), małżonek oraz rodzice spadkodawcy.
Jako zasadę ustawa przyjmuje, że wysokość zachowku należnego uprawnionemu odpowiada połowie wartości udziału, który przypadałby mu przy dziedziczeniu ustawowym. Odstępstwo od tej zasady zostało przewidziane jedynie w przypadku małoletnich zstępnych oraz dla osób trwale niezdolnych do pracy. Te kategorie uprawnionych są traktowane w sposób uprzywilejowany – ich zachowek wynosi 2/3 wartości udziału spadkowego, który otrzymaliby przy dziedziczeniu ustawowym.
Roszczenie z tytułu zachowku przedawnia się w terminie 5 lat od dnia ogłoszenia testamentu (art. 1007 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, w skrócie: „K.p.c.”) albo od dnia otwarcia spadku (którym jest dzień śmierci spadkodawcy), jeżeli zmarły testamentu nie pozostawił.
Otrzymała Pani w darowiźnie od męża nieruchomość. Zatem zgodnie z tym, co napisałam, dziecku Pani męża będzie się po śmierci męża należał zachowek od wartości poczynionej na Pani rzecz darowizny.
Dopóki jeszcze Pani mąż żyje, można spróbować pozbawić syna męża prawa do zachowku. Niestety sporządzenie testamentu nic Pani w tej sytuacji nie pomoże, ponieważ mąż nie jest już właścicielem darowanej nieruchomości i nie może nią rozporządzać w testamencie.
W opisanej przez Panią sytuacji prawo przewiduje trzy sposoby na pozbawienie dziecka męża zachowku:
– wydziedziczenie dziecka w testamencie przez Pani męża
„Spadkodawca może wydziedziczyć spadkobiercę wyłącznie jeżeli:
1. Spadkobierca wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.
2. Spadkobierca dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci.
3. Spadkobierca uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.”
Zatem Pani mąż może wydziedziczyć swoje dziecko z pierwszego małżeństwa tylko jeżeli zachodzi któraś z powyższych sytuacji.
– zrzeczenie się przez dziecko dziedziczenia po ojcu
W tej sytuacji Pani mąż i jego dziecko musieliby udać się do notariusza i sporządzić umowę, w której dziecko dobrowolnie zrzekłoby się dziedziczenia po ojcu, gdy ten umrze.
– odrzucenie przez Panią spadku po mężu po jego śmierci
To wydaje się najlepszym wyjściem w Pani sytuacji. Jeżeli mąż nie posiada już żadnego znacznego majątku, który mogłaby Pani odziedziczyć po jego śmierci, to w ciągu 6 miesięcy od dnia śmierci męża ma Pani prawo odrzucić po nim spadek.
Odrzucenie spadku powoduje wyłączenie spadkobiercy z dziedziczenia, tak jakby spadkobierca nie dożył otwarcia spadku i do spadku zostają powołani spadkobiercy w dalszej kolejności. Zgodnie z art. 994 § 1 Kodeksu cywilnego – przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Przepis ten oznacza, że do zapłaty zachowku nie są zobowiązane osoby, które nie należą do kręgu spadkobierców, a darowizna została uczyniona na ich rzecz przed więcej niż 10 laty od chwili darowizny do chwili śmierci spadkodawcy. Oznacza to, że jeżeli Pani mąż umrze później niż 10 lat od chwili dokonania na Pani rzecz darowizny, a Pani odrzuci po nim spadek po jego śmierci, to nie będzie Pani zobowiązana do zapłaty zachowku od tej darowizny.
Zrzeczenia się majątku na rzecz pierwszej żony przez Pani męża nie ma żadnego wpływu na kwestie spadkowe po nim. Tak jak Pani napisała mąż przekazał żonie swoją część majątku jeszcze za życia, tak więc w chwili śmierci tego majątku już nie posiadał. To, co żona zrobiła dalej z tym majątkiem, nie ma już znaczenia w aspekcie dziedziczenia po Pani mężu. Są to dwie odrębne sprawy: dziedziczenie po pierwszej żonie Pani męża i po Pani mężu. To, że dziecko Pani męża i jego pierwszej żony otrzymało w spadku po niej majątek, którego wcześniej cześć należała do Pani męża, nie ma żadnego wpływu na dziedziczenie po Pani mężu. Od Pani męża to Pani otrzymała póki co darowiznę, a nie dziecko męża. On w świetle prawa bezpośrednio od Pani męża nie otrzymał niczego, bowiem to, co otrzymał, otrzymał w spadku po matce, a nie po ojcu. Nie ma tu znaczenia, od kogo majątek ten otrzymała matka dziecka. Darowizny, aby były zaliczane na poczet spadku, muszą być dokonywane przez spadkobiercę bezpośrednio danej osobie, tak jak w Pani przypadku, gdy otrzymała Pani darowiznę bezpośrednio od męża.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
Zapytaj prawnika
